Borowik ceglastopory a szatański – poznaj fascynujące tajemnice, zanim wyruszysz na grzybobranie!

Borowik ceglastopory a szatański – jak odróżnić je w gęstwinie lasu?

Jeśli zapytać przeciętnego grzybiarza, które gatunki borowików ceni najbardziej, to borowik ceglastopory zazwyczaj pojawi się w czołówce wymienianych nazw. Z kolei borowik szatański budzi strach, intryguje i sprawia, że nawet doświadczeni zbieracze grzybów traktują go z dystansem. Ale jak właściwie rozróżnić te dwa gatunki? Czy jest w tym jakaś prosta reguła, której można się nauczyć, zanim jeszcze nadejdzie pora, by wkroczyć w las z koszem pod pachą?

W tym obszernym poradniku – który powstał z pasji do natury i chęci dzielenia się wiedzą – postaram się opowiedzieć o różnicach między tymi dwoma tajemniczymi grzybami w taki sposób, by nawet osoba bez doświadczenia mogła stać się bardziej pewnym siebie grzybiarzem. Nie będę ograniczał się jedynie do suchych faktów. Wciągnę Cię w fascynujący świat lasu, gdzie kapelusze grzybów kryją nie tylko smaki i aromaty, ale też opowieści, legendy i ostrożność, którą warto pielęgnować.

Przed Tobą bogaty, ponad 2000-wyrazowy materiał, który w jasny i przystępny sposób omówi wszelkie niuanse związane z rozpoznawaniem borowików, bezpieczeństwem grzybobrania i umiejętnym korzystaniem z darów natury. Chcę, aby ten tekst nie tylko zaspokoił Twoją ciekawość, ale też realnie pomógł Ci w lesie, gdy staniesz naprzeciw przytulnych mchów, strzelistych drzew i kapeluszy tak podobnych, a zarazem tak różnych grzybów.

---

Dlaczego rozpoznawanie grzybów jest tak ważne?

Grzybobranie od wieków jest ukochanym zajęciem Polaków. Wielu z nas jeszcze jako dzieci towarzyszyło rodzicom lub dziadkom w wyprawach do lasu. To swoisty rytuał, który łączy w sobie spokój obcowania z naturą, satysfakcję z odnalezienia cennego kapelusza oraz niepewność – czy znaleziony grzyb jest na pewno jadalny?

Dlaczego ostrożność jest kluczem? Bo wśród setek gatunków grzybów, które możemy spotkać w polskich lasach, część jest jadalna, część niejadalna, a niektóre nawet silnie trujące. Niewłaściwe rozpoznanie grzyba potrafi skończyć się bólem żołądka, a w skrajnych sytuacjach nawet poważnym zatruciem. Uważne oko i wiedza to Twoi najlepsi sojusznicy.

Borowik ceglastopory – arystokrata wśród grzybów

Borowik ceglastopory – w niektórych źródłach zwany również krasnoborowikiem ceglastoporym – to prawdziwy arystokrata w świecie grzybów. Dlaczego? Ponieważ jego wygląd i walory smakowe budzą podziw od pokoleń. Ten grzyb ceniony jest przez doświadczonych zbieraczy, którzy cenią go za jego unikatowy aromat oraz mięsistą, delikatną strukturę.

Czym się wyróżnia? Po pierwsze, kapelusz jest miękki i zamszowaty w dotyku, a kolorystyka potrafi zaskakiwać – od różnorodnych odcieni brązu po głęboką czerwień, często ciemną, nasyconą. Gdy jest młody, kapelusz bywa bardziej zbliżony do czekoladowego brązu, ale w miarę dojrzewania może stać się bardziej bordowy, ceglany. Trzon z kolei najczęściej jest żółtawy z charakterystycznymi czerwonymi plamkami i pozbawiony wyraźnej siateczki.

Jedzenie surowego borowika ceglastoporego nie jest dobrym pomysłem. Może on wywołać kłopoty żołądkowe, dlatego zawsze warto go poddać obróbce termicznej. Po odpowiednim przygotowaniu jest jednak wspaniałym dodatkiem do zup, sosów, dań mięsnych, a nawet wykwintnych przystawek.

Borowik szatański – mroczna legenda lasu

A co z borowikiem szatańskim, zwanym niekiedy diablikiem czy smoczym łbem? Nazwa nie jest przypadkowa – budzi respekt, lęk i intryguje. Ten rzadki grzyb skrywa się przede wszystkim w lasach liściastych, najczęściej pod dębami i bukami. W Polsce można go spotkać między innymi w Górach Kaczawskich, ale to nie jest częsty widok. Niejednokrotnie uważa się go za prawdziwą sensację, gdy uda się go wypatrzeć.

Co wyróżnia szatańskiego grzyba? Przede wszystkim kapelusz o charakterystycznym szarym zabarwieniu. Może on, w miarę upływu czasu, przybierać nieco żółtawy czy zielonkawy odcień. Jednak to, co najważniejsze, to siateczka na trzonie – cecha, której nie znajdziesz u borowika ceglastoporego. Szatański ma jasną siateczkę, która oplata trzon, a jego pory często są bardziej blade, szarawozielone. To grzyb słynący z tego, że wiele osób woli go unikać ze względu na wątpliwą jadalność i charakterystyczny zapach.

Warto pamiętać, że w przeszłości panowało przekonanie, iż borowik szatański jest silnie trujący. Współczesne badania wykazały, że jest to raczej gatunek niejadalny lub co najwyżej bardzo problematyczny w kuchni, ze względu na smak i możliwość wystąpienia reakcji żołądkowych. Lepiej go po prostu zostawić w lesie i nacieszyć oko nietypowym okazem, niż ryzykować przykry skutek degustacji.

Sekrety kolorów i reakcji na ucisk

Ekspert ds. grzybów, Wiesław Kamiński, podkreśla kilka kluczowych cech, które pomagają odróżnić borowika ceglastoporego od szatańskiego. Kluczem są barwy i reakcja miąższu na ucisk.

• Borowik ceglastopory: jego kapelusz jest w odcieniach brązu i czerwieni. Jeśli lekko naciśniemy miąższ czy przełamiemy go, bardzo szybko zauważymy zmianę koloru na niebieski. To wyraźny sygnał, że mamy do czynienia właśnie z ceglastoporym.

• Borowik szatański: kapelusz jest szarawy, z czasem może stać się lekko żółtawy czy zielonkawy. Naciśnięty lub przełamany miąższ zmienia kolor na sinawy, ale wolniej i mniej intensywnie niż w przypadku ceglastoporego kuzyna.

Gdzie najczęściej spotkasz te grzyby?

• Borowik ceglastopory: preferuje lasy liściaste i mieszane, często rośnie pod bukami, dębami czy grabami. Niekiedy można go spotkać także w lasach iglastych, lecz rzadziej. Nie jest to grzyb bardzo powszechny, ale gdy się już pojawi, najczęściej rośnie w większych grupach.

• Borowik szatański: zdecydowanie rzadziej występujący, szczególnie upodobał sobie ciepłe, świetliste lasy liściaste z przewagą dębu i buka. Spotkanie go jest już samo w sobie przygodą, choć raczej w sensie kolekcjonerskim niż kulinarnym.

Podobieństwa do innych gatunków – pułapki dla grzybiarza

Wiesław Kamiński zwraca uwagę na jeszcze jeden gatunek, który często mylony jest z borowikiem ceglastoporym. Chodzi o borowika żółtoporego. Ten również posiada czerwone zabarwienia na trzonie, ale na nim znajdziemy siateczkę – cechę, która powinna natychmiast wzbudzić naszą czujność. Dodatkowo, borowik żółtopory może znacząco zmienić smak potrawy, nadając jej mniej przyjemny posmak. Jeśli nie jesteś pewien, lepiej zostawić taki okaz w lesie.

---

Ważne cechy w pigułce

Poniżej przygotowałem tabelę, która podsumowuje najważniejsze różnice między borowikiem ceglastoporym a szatańskim. To poręczna ściągawka, którą można sobie utrwalić, zanim wyruszysz na grzybobranie.

Cecha	Borowik ceglastopory	Borowik szatański
Barwa kapelusza	Brązowe i ceglaste odcienie	Szarawy, z wiekiem żółtawy
Powierzchnia kapelusza	Miękka, zamszowata	Gładsza, matowa
Trzon	Żółty z czerwonymi plamkami, bez siateczki	Jasna siateczka na trzonie
Reakcja miąższu na ucisk	Szybka zmiana barwy na niebieską	Powolna zmiana na sinawą
Jadalność	Jadalny po obróbce termicznej	Niejadalny lub bardzo problematyczny
Występowanie	Lasy liściaste i mieszane, niezbyt częsty	Rzadki, głównie pod dębami i bukami

---

Jak nauczyć się rozpoznawania grzybów?

Wielu początkujących grzybiarzy zastanawia się, jak w krótkim czasie zdobyć wiedzę, która pozwoli pewnie rozpoznawać grzyby. Nie ma drogi na skróty – to proces, który wymaga cierpliwości, praktyki i ciągłego poszerzania horyzontów. Oto kilka wskazówek:

• Przyjrzyj się uważnie kapeluszowi i trzonowi. Kolor, faktura i obecność (bądź brak) siateczki są kluczowe.
• Obserwuj reakcję na ucisk. Delikatnie naciśnij miąższ lub przełam go i sprawdź, jak szybko i w jaki kolor się przebarwia.
• Konsultuj się z doświadczonymi grzybiarzami. Starsze pokolenie często ma wiedzę przekazywaną z ust do ust, która jest bezcenna.
• Korzystaj z atlasów i aplikacji. Dobre atlasy grzybów oraz aplikacje mobilne pomogą Ci zweryfikować wątpliwości jeszcze w lesie.
• Ostrożność nade wszystko. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy dany grzyb jest jadalny, lepiej zostaw go w spokoju.

Legenda a rzeczywistość

Borowik szatański bywa owiany mgłą legend i mitów. Niegdyś panowało przekonanie, że to śmiertelnie trujący grzyb, wyłącznie diabelskie nasienie, którego nie wolno nawet dotykać. Dziś wiemy, że prawda jest mniej przerażająca, choć nadal nie warto go jeść. W teorii, po długiej i umiejętnej obróbce, można by go zjeść bez większych szkód, ale po co ryzykować? Smak i tak nie jest wart starań, a walory kulinarne nie równają się choćby ułamkowi smaku borowika szlachetnego czy ceglastoporego.

W dobie obfitości grzybów jadalnych, szatański pozostaje ciekawostką – grzybem, o którym warto wiedzieć, ale którego lepiej nie wrzucać do koszyka. Czasem w sieci krążą opowieści o śmiałkach, którzy próbowali go skosztować z ciekawości. Często kończyło się to bólami żołądka, nudnościami, a w najlepszym razie grymasem niezadowolenia na twarzy.

Borowik ceglastopory w kuchni

Skoro już wiemy, że borowik ceglastopory jest jadalny (po obróbce termicznej), warto zastanowić się, jak go przyrządzić. Możliwości jest wiele! Oto kilka pomysłów:

• Zupa grzybowa: Dodaj pokrojonego ceglastoporego do wywaru z warzyw i mięsa, gotuj do miękkości. Dodaj śmietanę, natkę pietruszki, sól i pieprz do smaku. Efekt? Aromatyczny, głęboki smak, który zachwyci każdego smakosza.
• Sos grzybowy: Usmaż borowika ceglastoporego z cebulą i masłem, podlej śmietaną i przypraw. Podawaj z makaronem, ziemniakami lub kaszą. To esencja polskiej kuchni leśnej.
• Grzyby marynowane: Pokrój ceglastopore w kawałki i zamarynuj w occie z dodatkiem ziela angielskiego, liścia laurowego i cukru. Po kilku tygodniach będziesz mieć idealny dodatek do wędlin i mięs.

Pamiętaj, by zawsze dokładnie oczyścić grzyby z igliwia, mchu, ziemi. Obróbka termiczna jest obowiązkowa, aby uniknąć problemów żołądkowych. Kilkuminutowe gotowanie czy smażenie powinno załatwić sprawę.

Jak nie pomylić się podczas zbierania?

Często powtarzanym hasłem jest: “Zbieraj tylko te grzyby, które znasz”. Jeśli jesteś nowicjuszem, skup się na gatunkach łatwo rozpoznawalnych, takich jak kurki, podgrzybki brunatne czy prawdziwki. Kiedy zdobędziesz pewność, poszerzaj swoją wiedzę o kolejne gatunki. Borowik ceglastopory jest stosunkowo charakterystyczny, ale dopóki nie nauczysz się go rozpoznawać, nie ryzykuj.

Zawsze możesz wziąć grzyba do domu i pokazać komuś bardziej doświadczonemu. W dzisiejszych czasach możesz też zrobić dobre zdjęcia i zapytać o opinię na forach internetowych poświęconych grzybom. Uważaj jednak na dezinformację i ufaj tylko sprawdzonym źródłom.

Praktyczne wskazówki, które warto zapamiętać

• Wczesne poranne grzybobrania: Las skąpany w porannej rosie, gdy inne osoby jeszcze śpią, to idealny moment na poszukiwania. Najcenniejsze okazy szybko znikają, bo konkurencja bywa duża.
• Zabierz kosz, nie plastikową torbę: Grzyby nie lubią być duszone w folii. W koszyku oddychają i nie psują się tak szybko.
• Ostrożność w dotyku: Niektóre grzyby mają kruche kapelusze. Delikatnie wykręcaj je z podłoża, nie niszcząc grzybni.
• Obróbka w kuchni: Jeśli nie jesteś pewien świeżości lub gatunku, gotuj grzyby nieco dłużej. Upewnij się, że pozbyłeś się wszelkich zanieczyszczeń.
• Słuchaj intuicji: Jeśli coś wzbudza Twoje wątpliwości, zrezygnuj. Lepiej wrócić do domu z mniejszą ilością grzybów niż z problemami zdrowotnymi.

Krótkie, praktyczne checklisty

Co sprawdzić po znalezieniu grzyba przypominającego ceglastoporego?

• Czy kapelusz jest w odcieniach brązu lub ciemnej czerwieni?
• Czy trzon jest żółtawy z czerwonymi plamkami, bez siateczki?
• Czy po naciśnięciu lub przełamaniu miąższ szybko sinieje na niebiesko?

Jeśli na wszystkie pytania odpowiedź brzmi “tak”, istnieje spora szansa, że masz do czynienia z borowikiem ceglastoporym.

Co sprawdzić po znalezieniu grzyba, który może być szatański?

• Czy kapelusz jest raczej szarawy, bladawy, z czasem żółtawy?
• Czy na trzonie widać jasną siateczkę?
• Czy miąższ przebarwia się na sinawy kolor powoli, mniej intensywnie?

Jeśli Twoje obserwacje pasują do tych punktów, zostaw grzyba w spokoju. Szatański nie jest wart ryzyka ani trudu kulinarnego eksperymentu.

Związek z polską kulturą i tradycjami

Polska kuchnia od wieków korzysta z darów lasu. Borowiki, kurki, rydze to od zawsze perełki, które trafiają na stoły – od prostych, wiejskich chat po wykwintne restauracje. Grzybobranie to część naszej tożsamości, a wiele rodzin kultywuje tę tradycję z pokolenia na pokolenie.

W polskiej kulturze grzyby to nie tylko pożywienie. To także symbol jesieni, nostalgii i kontaktu z naturą. Nasze lasy pełne są tajemnic, a wiedza o grzybach to rodzaj klucza, który pozwala te tajemnice odrobinę uchylić. Borowik ceglastopory i borowik szatański to dwa krańce tej samej opowieści: jeden jadalny i ceniony, drugi budzący respekt i skryty w cieniu drzew.

Jak radzą sobie inni grzybiarze?

W dobie internetu łatwo znaleźć historie innych grzybiarzy. Jedni opowiadają o momentach, gdy po raz pierwszy znaleźli ceglastoporego i nie mogli uwierzyć w jego niezwykły kolor kapelusza. Inni przestrzegają przed borowikiem szatańskim, opowiadając, jak znajomy trafił na nieprzyjemne dolegliwości po jego zjedzeniu (mimo że wcześniej słyszał, iż może da się go zjeść). Te opowieści uczą pokory, a zarazem pokazują, że każdy grzybiarz przeżywa swoją przygodę i zbiera własne doświadczenia.

Czy warto ryzykować?

Czasem pojawia się pytanie: skoro borowik szatański nie jest śmiertelnie trujący, to może jednak zaryzykować i spróbować? Odpowiedź jest prosta: nie warto. Po co narażać swoje zdrowie na szwank, skoro mamy tyle gatunków jadalnych i pysznych grzybów do wyboru? Polska kuchnia obfituje w przepisy na dania z doskonałymi grzybami, które są sprawdzone, smaczne i bezpieczne.

Uwaga na inne podobne gatunki

Nie tylko szatański bywa mylony z ceglastoporym. W polskich lasach istnieje kilka innych borowików, które laikom mogą się wydać podobne: żółtopory, ponury, korzeniasty. Każdy z nich ma swoje charakterystyczne cechy, a nauka ich rozpoznawania to proces. Z czasem, nabywając doświadczenia, zaczniesz dostrzegać subtelne różnice. Kolor, zapach, faktura kapelusza, a nawet pora roku i typ siedliska – to wszystko elementy układanki.

Zaskakujące ciekawostki o borowikach

• Zmiana barwy miąższu: Borowiki ceglastopore potrafią zachwycić grzybiarzy nagłą zmianą koloru miąższu po przełamaniu. Ta reakcja chemiczna, choć spektakularna, nie czyni grzyba trującym, a jedynie dodaje mu tajemniczości.
• Sezonowość: Borowiki ceglastopore pojawiają się zazwyczaj od czerwca do października, czasem nawet do pierwszych przymrozków. Borowik szatański, jeśli już się pojawi, najczęściej można go wypatrzeć latem i wczesną jesienią.
• Rzadkość występowania: Szatański jest naprawdę rzadki. Dla wielu grzybiarzy spotkanie go jest jednorazowym doświadczeniem. Czasem mówi się, że to grzyb-widmo, który pojawia się tylko wtedy, gdy jesteś w lesie sam, a słońce dziwnie prześwituje przez liście dębu.

---

Dobra rada

Jeśli po lekturze tego tekstu wciąż nie czujesz się pewnie, pamiętaj: praktyka czyni mistrza. Zacznij od prostych i dobrze znanych gatunków, chodź na grzyby z doświadczonym towarzyszem, korzystaj z atlasów i powoli poszerzaj swoje horyzonty. Borowik ceglastopory i szatański to tylko dwa ogniwa w wielkim łańcuchu gatunków, które czekają na odkrycie. Z czasem zdobędziesz doświadczenie, które pozwoli Ci rozpoznać najcenniejsze okazy bez wahania.

Pamiętaj, że las to nie tylko grzyby. To także spokój, szelest liści, śpiew ptaków, zapach żywicy i wilgotnej ziemi. Szanuj przyrodę, bądź cierpliwy i ostrożny. A jeśli w Twoim koszu znajdzie się ceglastopory – ciesz się nim w pełni, wiedząc, że udało Ci się samodzielnie go rozpoznać i zebrać. W ten sposób stajesz się częścią bogatej tradycji polskiego grzybobrania, w której wiedza, smak i kultura łączą się w jedno.